Een lesje in groot denken en miezerig liegen

Heel groot denken en op zijn tijd een miezerige leugen. Zo opereren op het oog respectabele bestuurders. Ze komen er vaak nog mee weg ook.

In een wandelgang van het provinciehuis schoot ik Ed Nijpels aan. Zo'n tien jaar geleden, de Friese commissaris der koningin had even een schorsing ingelast tijdens het zoveelste debat in de Provinciale Staten over de Zuiderzeelijn. Hoe is het nou toch mogelijk, vroeg ik oprecht verbaasd, dat u zojuist de belangrijkste fracties hebt laten instemmen met een nieuw gat van €100 miljoen in de becijfering voor een magneetzweeftrein, terwijl diezelfde fracties tot voor kort werkelijk geen euro extra meer wilden uittrekken.

Ter verduidelijking: de zweeftrein werd gepromoot door noordelijke politici en de bedrijven Siemens Nederland, HBG, Ballast Nedam en ABN Amro. Een trein zonder wielen die elektromagnetisch voortgestuwd met 430 kilometer per uur zou pendelen tussen Groningen en de Randstad, via Drachten, Heerenveen, Emmeloord en Lelystad. Geraamde kosten bij het begin van het project zo'n €6 miljard, vrij snel oplopend naar €9 miljard. Het rijk had bij de start €2,7 miljard toegezegd.

Welaan, sprak de CdK minzaam, ik wil het je uitleggen. Die €100 miljoen zijn pinda's vergeleken met wat de magneetzweeftrein kost. Als een van de partijen even met z'n mouw of broekspijp schudt, rollen die pinda's er zo maar uit. Je moet het groter zien: over vijftig jaar, als die magneetbaan al heel lang functioneert, weet niemand meer dat er ooit ergens nog een gaatje van €100 miljoen was. Denk je dat als er bij de aanleg van de eerste trein in Nederland in 1839 iemand was gestruikeld over een tekort van 100 gulden, die lijn niet was aangelegd? Echt niet. En heeft iemand daar nu nog last van? Daarna liep Nijpels als immer welgehumeurd verder.

Zijn uitleg was voor mij een oog-opener. Tot dan had ik, binnen een pijnlijk beperkt denkraam, gemeend dat een man een man is en dus zijn woord een woord, dat afspraken het liefst tot op de letter worden nagekomen, dat beloften er niet zijn om te breken, dat een absoluut maximum ook werkelijk het hoogst haalbare inhoudt, en meer van dergelijke kleinburgerlijke onnozelheden. Ik begreep zijn benadering ook: als de Betuwelijn destijds wegens de enorme kostenoverschrijdingen was afgeblazen, kan niemand over vijftig jaar roepen dat het toch reuze fijn is dat die lijn er uiteindelijk wel is gekomen.

Dit was een lesje in Groot Denken, want hoofdletters lijken me hier wel gepast. Geen gekneuter over een wat bredere ventweg of een nieuwe minirotonde, nee, per kwartaal met een half miljard omhoog, met het oog op de Toekomst en natuurlijk het Historisch Landsbelang. Het komt ook voor in het bedrijfsleven, maar die grote denkers werken met eigen centjes en worden zo welverdiend miljonair of gaan failliet.

Een mega-flop van €70 miljoen

Het voorval in de wandelgang schoot me te binnen tijdens de uitzending van het VPRO-programma Argos over het Groninger project Blauwestad. De onderzoeksjournalisten Willem de Haan en Lejo Siepe doken, na een gerechtelijke uitspraak eind vorig jaar in deze mega-flop, nog eens in het doen en laten van Marc Calon. Hij was als PvdA-gedeputeerde van financiën destijds de niet te remmen propagandist voor het onder water zetten van een stuk Oost-Groninger boerenland. Rond dit kunstmatige Oldambtmeer moesten 1480 luxueuze huizen worden gebouwd, vooral bestemd voor bemiddelde randstedelingen. Uiteindelijk werden er 193 verkocht, en schreef de provincie €70 miljoen af op de mislukking.

Gelukkig waren de betrokken bouwbedrijven Ballast Nedam en BAM Vastgoed, die het in 2007 voor gezien hielden, contractueel verplicht om elk honderd kavels af te nemen. Dat leverde de provincie dan toch nog €30 miljoen op. Althans, dat hield Calon jarenlang vol. In 2009 verliet hij de politiek. Maar de Groninger provinciale staten, die begrijpelijk meenden een knappe claim op zak te hebben, vingen bij de bouwbedrijven steeds bot. En stapten in 2012 naar de rechter, die Ballast Nedam en BAM groot gelijk gaf. Niks geen afspraak, niks geen verplichting.

Calon wist dit al in 2007, want hij hield een ‘reglement’ met geheime afspraken met de bouwbedrijven al die jaren verborgen voor de statenleden. Hierin was een clausule opgenomen voor de terugkoop door de provincie van onbebouwde kavels. Dit moest, bij een eventuele mislukking, gezichtsverlies voor het provinciebestuur, lees: Calon, voorkomen. De rechtzaak was dus al bij voorbaat verloren, maar de oud-gedeputeerde stak op geen enkel moment een vinger omhoog.

Waarom schoot me, bij dit onthutsend relaas, die magneetzweeftrein te binnen? Omdat Calon destijds de geestdriftige slippendrager was van Hans Alders, partijgenoot en commissaris der koningin in Groningen. Als het Zuiderzeespoor in magnetische uitvoering er wel was gekomen, had deze niet de HSL-Noord moeten heten, maar de Hans Alders Lijn. Hij liep zich lobbyend het vuur uit de sloffen. Nuchterder types vroegen zich af of al die westerlingen wel in het Noorden wilden komen wonen om elke dag in drie kwartier naar hun werk in Hoofddorp en terug te zoeven, en waar de duizenden Drachtsters vandaan kwamen die dagelijks via hun nieuwe station naar hun baan in de Randstad zouden zweven. Zo niet Alders en Calon.

Ja hoor, daar ben ik weer. De kleingeestige zeurpiet die het Grote Denken niet vat. Dat een grondig rapport van bureau Ecorys gehakt maakte van alle rose aannames bij de noordelijke voorstanders, en dat een studie van het Centraal Planbureau – als tweede mening door het toenmalige kabinet gevraagd – dat gehakt nog eens pittig kruidde en uitsmeerde, maakte voor de Aldersen en Calons niks uit. De klad kwam er pas in toen in Duitsland een magneetlijn tussen Hamburg en Berlijn werd afgeblazen. De grote denkers hadden, bij hun glazen wijn, de Nederlandse zweeftrein al doorgetrokken van Groningen naar de Duitse havenstad, en vandaar via Denemarken naar Sint Petersburg. 

Uit was het met de noordelijke megalomanie

In 2006 knalde op de Siemens-proefbaan in het Duitse Lathen een magneetzweeftrein op hoge snelheid tegen een vergeten werkvoertuig: alle 23 inzittenden dood. Het gebeurde twee weken nadat ik als sceptische verslaggever toch eindelijk, op aandringen van Siemens, een ritje te Lathen had meegemaakt. En het was best lollig, met 400 km/u kalm door de treincoupé wandelen. De botsing droeg niet bij aan mijn cynisme over nut en noodzaak van een Nederlandse magneetlijn – ook op het gewone spoor gebeuren ongelukken. Goed voor het imago van Siemens was het incident natuurlijk niet. In 2007 besloot Den Haag dat de Hanzelijn, de verbinding tussen Amsterdam en Groningen/Leeuwarden via Lelystad en Zwolle, mooi genoeg was. Uit was het met de noordelijke megalomanie. De toegezegde €2,7 miljard werd alsnog aan het Noorden uitgekeerd voor specifieke infrastructurele problemen.

Terug naar de onstuitbare en op het oog respectabele bestuurder Calon. Ongetwijfeld heeft hij nuttige werken verricht. Dat hij ooit €30 miljoen Gronings geld op een IJslandse rekening stalde en er, in plaats van een formidabele rente, per saldo een provinciale strop van €10 miljoen mee scoorde – ach, dat overkwam meer bestuurders met een bankiersmentaliteit. Greed is immers good. Dat hij in 2009 bij zijn overstap van de politiek naar Aedes, de koepel van woningcorporaties, €200.000 per jaar voor een driedaagse werkweek bedong – ach, na verontwaardigd protest uit de samenleving is hij nu voorzitter van het bestuur voor slechts €170.000, bij een wat vollere werkweek.

In 2012 beriep Calon zich nog op een haperend geheugen, nadat de Groninger claim van toen nog €30 miljoen door de Blauwestad-bouwbedrijven honend werd teruggeschoven. Het toenmalig provinciebestuur baseerde zich op Calons beëdigde verklaring dat hij met een bouwvertegenwoordiger telefonisch overeenstemming bereikte over de afname van kavels. Misschien had de bouwer de gedeputeerde niet volledig begrepen, zei hij, ,,maar de kans daarop acht ik niet erg groot.'' Terwijl hij de geheime bijlage met de terugkoopclausule thuis in het dressoir had liggen.

Grootheidswaanzin, image-building, het zal allemaal wel. Maar dat Calon niet wilde reageren in het Argos-programma op de opgedregde feiten en angstig onder zijn Aedes-bureau bleef zitten, dat maakt hem een miezerig mannetje. Ik zou zeggen: laat hem er één keer niet mee wegkomen. Lease-auto inleveren, tijdelijk beslag op zijn rekening-courant, en een half jaartje meewerken achterop de vuilniswagen in zijn woonplaats. Maar er staan helemaal geen mannen meer achterop vuilnisauto's, roept u, dat is allemaal geautomatiseerd. Precies. Als hij de enige is, weet iedereeen: lach maar als je die wagen ziet gaan. Het is Calon.

Laatst gewijzigd op 17-04-2015 om 09:01 uur