Erfgoedwet past op zwaard Grutte Pier

UPDATE - Wie iets fouts van plan is met het zwaard van Grutte Pier, die kan het vergeten. De nieuwe Erfgoedwet regelt in 2016 de zorg voor het cultureel erfgoed in ons land. De Tweede Kamer heeft op 16 juni de wet aangenomen, zelfs nog aangescherpt.

Tot op heden waren er verschillende wetten nodig om monumenten, kunstcollecties, bijzondere museale objecten, maar ook scheepswrakken te koesteren. Nu is er één integrale wet in de maak. De Erfgoedwet bundelt alle regels en wetten. De Tweede Kamer heeft hierover op 2 juni met verantwoordelijk cultuurminister Jet Bussemaker gesproken.

Meest interessante is dat er minder kans is dat bijzondere kunststukken of unieke archeologische voorwerpen zo maar naar het buitenland verdwijnen. De verkoop door Museum Gouda in 2011 van het schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas voor ruim €1 miljoen heeft een ieder wakker geschud. Dit schrikbeeld leeft ook het sterkst bij de leden van de Tweede Kamer.

,,Het is een heel belangrijke stap voorwaarts’’, zegt directeur Mirjam Pragt van de Museumfederatie Fryslân. ,,We hebben nu duidelijke regels en afspraken. Dit is absolute winst, tot nu toe hebben we geen museumwet of een wet voor cultureel erfgoed. Het is in het buitenland niet uit te leggen.’'

De Erfgoedwet regelt de zorg voor de hele rijkscollectie op een uniforme wijze. Vanaf 2016 heeft een ieder daar zich aan te houden. Het belang van de wet is groter, zegt Pragt. ,,Er is een uitwaaierend effect. Je zult zien dat andere spelers zich naar deze wet zullen richten.’'

De Tweede Kamer wil echter een extra slot op de deur. Ook gemeenten en provincies moeten zich conformeren. Op initiatief van D66 komt er onder andere een openbaar register waarin de overheid een voornemen tot vervreemding bekend moet maken. De meeste politici vergen minister Bussemaker om hoe dan ook verkoop van nationale of regionale topstukken aan regels te binden. En als het om financiële redenen is, dan is het helemaal uit den boze.  

Namens D66 is kamerlid Alexander Pechtold een vurig pleiter om ervoor te zorgen dat al het openbaar kunstbezit onder de erfgoedwet valt, ongeacht de eigenaar. Op die manier is bijvoorbeeld ook het erfgoed van waterschappen en universiteiten beschermd. Pechtold refereert aan de tijd dat Franeker een universiteit had. ,,Wie draagt er in zo'n geval zorg voor het erfgoed? Of neem de waterschappen. In 1950 waren er nog 2600 en nu zijn het er 24. Al die fusies impliceren verhuizingen en afwegingen. Een oude wijsheid luidt: zeven keer verhuizen staat gelijk aan één keer brand.''

De regels zoals die voor de rijkscollectie zullen gelden, zullen sowieso ook voor andere verzamelingen gelden, zegt  Pragt. ,,Dit wordt de nieuwe manier van werken. Een ieder gaat goed nadenken over wat we willen behouden.’’

De Tweede Kamer steunt deze lijn met een aanscherping van de wet. Al het openbaar kunstbezit valt straks onder de erfgoedwet, ongeacht de eigenaar. Zo wordt niet alleen kunst in bezit van de overheid maar ook van bijvoorbeeld universiteiten beter beschermd. ,,Het gaat immers niet om wie de kunst in bezit heeft, maar om de kunst zelf”, aldus Pechtold. 

Hoeders van cultureel erfgoed

Verkoop van bijzondere kunststukken, het is in Friesland nog niet gebeurd. ,,We zijn bij uitstek de hoeders van het cultureel erfgoed’’, zegt directeur Manon Borst van Museum Martena in Franeker. Maar ze weet ook dat driekwart van haar museumcollectie veilig in depot ligt of staat. ,,Je moet dus nadenken wat je daar mee wil.’'

Het museum in Franeker heeft alternatieven gevonden. Het bezit van een textielcollectie ,,die alleen maar in een lade lag’’ is bijvoorbeeld aangeboden aan museum Admiraliteitshuis in Dokkum. Daar sloot het aan bij de collectie. ,,De collectie is om niet overgedaan’’, beklemtoont Borst.

Collecties afstoten

Zo verschuiven meer andere museale collecties, bevestigt Pragt. ,,Musea moeten zich richten op datgene waar ze goed in zijn. Andersom geldt dat ze dus onderdelen afstoten. Alleen is er dan de zorg om het goed onder te brengen. Dat het daar komt waar het het beste past.’'

De verkoop van The School Boys door Museum Gouda leidde tot een schok in de museumwereld. Gevolg was dat de Nederlandse musea onmiddellijk tot onderlinge afspraken kwamen om zoiets nooit weer te laten gebeuren. Het museum had louter financiële motieven, om zo uit de afgrond te komen.

Topstukken van Martenahuis

Geen denken aan dat het Museum Martena ooit tot zo’n stap zou komen. ,,Geen sprake van, nimmer’’, stelt Borst resoluut. Het topstuk van haar museum zijn de portretten van de honderd professoren. Maar dan gaat het om de museale waarde. ,,Op een veiling krijg je er waarschijnlijk geen drol voor.’'

Nee, qua veilingwaarde is de oude zilveren globebeker van rond 1600 het ware topstuk. Deze is destijds aan de stad Franeker geschonken door de pachters van de Bildtlanden. ,,Een zusje van zo’n globebeker is recent voor zeven ton geveild.''

Wat drijft en rijdt

Door aanscherping van de Tweede Kamer is er nu ook iets geregeld voor het mobiel erfgoed, zeg maar alles wat drijft en rijdt. In de Tweede Kamer is een lans gebroken voor de waardevolle schepen, auto’s, vliegtuigen, treinen en fietsen die door veel liefhebbers opgeknapt en actief gebruikt worden.

Voor Friesland is dit wel degelijk een belangrijk hoofdstuk, er hoeft alleen maar te worden gekeken naar de bijzondere vloot aan boeiers, tjotters en skûtsjes. Maar ook dit cultureel erfgoed kan gemakkelijk verkocht worden aan buitenlandse geïnteresseerden, is de waarschuwing van de PvdA.

Een vorm van erkenning en bescherming van dit mobiel erfgoed is belangrijk, meent de Sneker PvdA'er Jacques Monasch. Ook dit is namelijk een deel van het verhaal van de Nederlandse geschiedenis, zoals dit ook te zien is in bijvoorbeeld het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek en het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. De PvdA heeft nu extra beschermingsmaatregelen.

En zelfs een registratieregister om nog niet beschermde topstukken van het mobiel erfgoed te identificeren en beschermen. Want de met veel subsidie gerestaureerde stoomsleper Rosalie laten ontglippen naar Turkije, dat is nu een te veel.

,,Belangrijk is dat er aandacht is. Dat er een goede registratie en documentatie is’’, zegt Pragt. Als voorbeeld noemt ze het register van de boeiers en tjotters. ,,Het is een goede basis om te zorgen dat varend erfgoed kan blijven drijven.’'

Laatst gewijzigd op 16-06-2015 om 20:32 uur