Leeuwarden door de ogen van kunstenaars

De Culturele Hoofdstad van Europa gevangen in schilderijen door de eeuwen heen. Dat is het thema van Leeuwarden De mooiste stadsgezichten van 1600 tot nu toe, die het hele jaar te zien is in Historisch Centrum Leeuwarden. Verspreid door de stad, in parkeergarages, etalages en bijvoorbeeld in de Kanselarij en de Harmonie hangen nog eens 25 pareltjes.

Het was directeur Geart de Vries opgevallen dat in andere Culturele Hoofdsteden die hij bezocht, nauwelijks informatie te vinden was over de steden zelf. ,,Ik miste de couleur locale. Dat moest hier naar mijn idee anders. Vandaar dat Historisch Centrum Leeuwarden het initiatief heeft genomen de stad van 1600 tot nu te tonen. Zo kunnen bezoekers die Leeuwarden niet kennen, iets zien van het rijke verleden van de stad. En voor Leeuwarders zal het een feest van herkenning zijn.’’ 

Kunsthistoricus Gert Elzinga, die de tentoonstelling samenstelde, had de keus uit duizenden schilderijen, prenten en tekeningen. Als oud-conservator van het Fries Museum wist hij wat er in die collectie aan mooie beelden te vinden was. En dan is in eigen huis ook nog genoeg om uit te putten. Het Historisch Centrum Leeuwarden heeft namelijk het beheer over de kunstcollectie van de gemeente Leeuwarden. Na zijn pensionering is Elzinga als vrijwilliger aan de slag gegaan bij HCL. Die collectie kent hij inmiddels ook op zijn duimpje. 

,,In eerste instantie heb ik zo’n honderd afbeeldingen uitgekozen, waar uiteindelijk ongeveer de helft van overbleef. Dat waren de schilderijen, prenten en tekeningen die ik er per se in wilde hebben. Daarnaast heb ik ook naar de tijdlijn gekeken. Door de eeuwen heen is er steeds meer materiaal beschikbaar gekomen. In Holland zaten in de achttiende eeuw de grote verzamelaars. Amsterdam was het centrale punt op het gebied van topografische kaarten, kunstenaars en uitgevers. Jan Abrahamsz van Beerstraten was één van de schilders die op deze vraag uit de markt reageerde. Hij reisde per trekschuit naar onze provincie en maakte hier schetsen die hij later in zijn atelier in Amsterdam uitwerkte en soms zelfs wat mooier maakte. Beeldmanipulatie bestond ook toen al.’’ 

Vrije interpretatie

Zo schilderde hij omstreeks 1662 onder meer een wintergezicht op de Grote of Jacobijnekerk en de kerk van Nijehove. Hij manipuleerde daarbij de werkelijkheid om zo tot een fraaie compositie te komen. ,,De toren van de kerk van Nijehove is ontsproten aan de fantasie van de kunstenaar en ook de achtergrond is een volkomen vrije interpretatie. Dat deed hij trouwens ook bij zijn ‘Gezicht op de Brol’. Daar schilderde hij een markttafereel waar in werkelijkheid bebouwing stond.’’ 

In de negentiende eeuw groeide het historisch besef. Dat gold ook voor onze provincie. Het Koninklijk Fries Genootschap, dat in 1827 is opgericht, ging zich actief bemoeien met de Friese kunst en cultuur en verstrekte bijvoorbeeld opdrachten aan kunstenaars. ,,Eigenlijk vind ik dat de provincie dat weer zou moeten doen. Er verandert zoveel en dat in een razend tempo. Die veranderingen zouden moeten worden vastgelegd door kunstenaars, die hun eigen creatieve inbreng meenemen.’’ 

Door de eeuwen heen is de stad aan sterke veranderingen onderhevig geweest. Zo zijn de vier mooie stadspoorten verdwenen, de watertoren viel onder de slopershamer en de pakhuizen aan de Hoekstersingel vielen ten prooi aan de vlammen, tijdens een spectaculaire brand in 1981. Herre Hooghiemster heeft ze in 1969 geabstraheerd weergegeven in een tekening die ook op de expositie te zien is. De drie graanpakhuizen werden rond 1870 gebouwd en droegen de namen Odessa, Rusland en Riga. Nu staat er op dezelfde plek een onopvallend appartementencomplex. Een tekening van Bouke van der Sloot toont de Badweg omstreeks 1950. ,,Die bevond zich toen buiten de stad, aan de zuidrand van Huizum in de gemeente Leeuwarderadeel. Nu is het de plek waar het MCL verrezen is.’’ 

Elzinga is ondanks het feit dat hij wist wat voor beeldmateriaal hij kon verwachten toch aangenaam verrast door een gouache die Cor Reisma omstreeks 1960 maakte van de Prinsentuin. De kunstenaar heeft zijn indrukken vastgelegd in herfstige kleuren in een expressieve stijl, zo staat te lezen in het fraaie boek dat bij deze expositie is verschenen. Daarnaast stuitte Elzinga ook nog op vroeg werk van kunstenaar Auke de Vries. Twee tekeningen die stammen uit dezelfde tijd als de gouache van Reisma, begin jaren zestig. ,,Een daarvan toont de Frieslandhal in aanbouw maar dan van binnenuit getekend, waardoor de constructie zichtbaar is, maar ook de buitenwereld. Je kijkt als het ware door het casco heen. Heel bijzonder.’’ 

Gouden accent

Vormgever Gert Jan Slagter richtte de tentoonstelling in. Hij koos er voor de werken niet chronologisch op te hangen maar kon zich naar hartelust uitleven in mooie combinaties van oud en modern, grafiek en olieverf. ,,Het was voor mij de uitdaging om die vijftig werken in een ruimte zo groot als twee huiskamers op te hangen. Daarnaast heb ik er voor gekozen om een gouden accent toe te voegen. Dat past bij een tentoonstelling met zo’n titel. Een centrale wand is helemaal goud geschilderd. En die gouden kleur is weer terug te vinden in de lijsten die om de reproducties zitten, die op locatie in de stad te zien zijn. Je bent tenslotte Culturele Hoofdstad of niet: goud op snee.’’ 

Wie er geen genoeg van kan krijgen, kan ook nog gebruik maken van een touchscreen waarop nog een paar duizend afbeeldingen kan worden bekeken. ,,Vrijwilligers zijn momenteel bezig alle beeldmateriaal in te scannen. Een monsterklus’’, aldus Elzinga.

Stadswandeling

Een stadswandeling is ook een mogelijkheid. Zo zijn de historische stadsgezichten in de binnenstad van Leeuwarden, aan de hand van een bij HCL te verkrijgen plattegrond zelf te ontdekken. De wandeling voert tegelijkertijd langs de in de stad uitgezette kunstwerken. In het Fries Museum zijn, in het Ferhaal fan Fryslân nog meer mooie stadsgezichten te zien.

Elzinga roemt de plezierige manier waarmee is samengewerkt met het Fries Museum. ,,Die samenwerking heeft een mooie tentoonstelling opgeleverd. Het is voor het eerst dat de stad centraal staat in een expositie. We hopen dan ook dat er heel veel mensen plezier aan zullen beleven.’’

Laatst gewijzigd op 16-02-2018 om 08:39 uur