Aardbei die door zout zoet wordt

Een aardbei wordt er zoeter en steviger van. Een wortel ook. Zilte landbouw biedt volop kansen. Het is nog maar het begin.

Het is de zoutstress die producten lekkerder maakt met onvermoede effecten. Op het eiland Texel komen ze de mooiste dingen tegen bij het proefbedrijf Zilt. Het telen van aardappelen in wat zoutere grond, het kan prima. Maar wilde rucola? Deze slasoort wordt bitter. En radijs? Beter van niet. Niet te eten.

Bierbrouwer Heineken is geïnteresseerd. Want gerst dat is geteeld op zilte gronden, wil daar het bier wel van schuimen? Dit is belangrijk te weten.

Zilte gewassen, ze zijn trendy. In de grote steden verras je met zeekraal en lamsoor op het bord. Zeekraal ligt in Amsterdam af en toe zelfs in de aanbieding bij de AH-supermarkt. Maar de lekkernijen komen uit andere landen. Dit zou anders kunnen.

Bovendien, het zilte perspectief is veel meer dan alleen het economisch nut. Alle reden voor wetenschappers en agrarische ondernemers om te onderzoeken of er op een veel breder terrein geen mogelijkheden liggen voor teelt en verwerking van gewassen van zilte landbouwgrond. 

De verzilting langs de Waddenkust, maar eigenlijk op de hele aardbol is een probleem. ,,Dit is een kans voor de lange termijn voor Nederland'', vindt  hoogleraar Jouke van Dijk, voorzitter van de Waddenacademie in Leeuwarden. ,,De waddenzone heeft extra impulsen nodig. daar is extra werkloosheid, vergrijzing en er is krimp.''

Het is niet eens een vrijblijvend vraagstuk. Er is noodzaak om er over na te denken. Zeespiegelstijging speelt een rol, bodemdaling van het vaste land door gas- en zoutwinning ook. Drogere jaargetijden doen de rest. Het zoute water komt dichter tegen de wortels van de gewassen aan. Over vijftig jaar is de verzilting heel scherp aanwezig in het hele Waddengebied.

,,Waterschappen zijn panisch, als het gaat om zout water'', zegt hoogleraar. klimaatverandering Pier Vellinga. ,,Het is pure angst, er mag nog geen drup zout water over de Afsluitdijk slaan.''

Als we er wat nuchter naar kijken, dan kan het ook anders. ,,Gewassen kunnen ook heel goed groeien met een hogere zouttolerantie'', is de conclusie van Vellinga. ,,Het is purisme geworden. Maar we kunnen €60 miljoen besparen, als we het zoutgehalte van het boezemwater wat hoger laten zijn.''

Feit is dat het in Nederland steeds meer moeite kost om de verzilting tegen te gaan. Dat er minder regen valt, dat is een klimaatverandering die nadelig uitpakt. Dat in de afgelopen vijftig jaar in landinrichtings- en ruilverkavelingsprojecten veelvuldig is besloten tot forse waterpeilverlagingen, dat heeft ook een keerzijde. Uiteindelijk is er slechts een kleine buffer van soms enkele decimeters aan zoet water in de bodem over.

Verslaafd aan water

Duidelijk is dat de wereldwijde toename van de verzilting een gegeven is. Het is daarom beter te kijken naar nieuwe mogelijkheden, vindt dijkgraaf Luc Kohsiek van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. ,,We zijn verslaafd geraakt aan zoet water'', zegt Kohsiek. ,,Kijk naar Noord-Holland, dat is sinds 1731 zeer verzoet'' Hij voorziet dat de bollentelers in de Hollandse duingebieden een omschakeling moeten maken. ,,Ik zie het ervan komen dat ze overschakelen op zoutminnende bollen. Boeren schakelen sneller dan de overheid.''

Er is sprake van een doorbraak, zegt de Waddenacademie in een nog uit te brengen advies. Tot voor kort werden experimenten met zilte teelten in Nederland nauwelijks serieus genomen.  Waterschappen en landbouworganisaties bleven op gepaste afstand. Zij huldigen het motto dat Nederland leeft van zoet water en zout water bestrijdt.

Zilte landbouw is lange tijd gezien als de teelt van betrekkelijke onbekende gewassen met kleine niche markten. Wie vraagt naar het economisch perspectief, die krijgt ook nu nog geen zonnige beelden. Voor veel boeren zit er niet onmiddelijk een mooi verdienmodel in.  

Toch lijkt er iets te verschuiven. De markt voor zilte landbouw is in de afgelopen twee decennia aanzienlijk gegroeid. Dat lijkt op een buitenkans voor de gebieden aan de rand van de Waddenzee. Daar waar het zilte water door kieren en naden en vooral ondergronds de vruchtbare gronden bevochtigen.

Logisch dat er initiatieven ontstaan. En dus een wensenlijstje. Voor investeringen in onderzoek en praktijkproeven naar gewassen die een hogere zouttolerantie hebben. Er wordt gedacht aan de gewassen die nu al veel worden geteeld in deze contreien: suikerbieten, aardappelen, wortelen en granen als tarwe, spelt en rogge. Voor experimenten met landbouw en natuur, met recreatie en culinaire zaken.

Vanzelfsprekend moet men de boer op met de typisch zilte gewassen. Gezamenlijk zijn er nieuwe consumentenmarkten te vinden. Of zelfs exportmarkten voor de zilte rijkdommen van de Waddenzee.

Die harde grens tussen zoet en zout water mag vager worden, merkt akkerbouwer Remt Meijer uit Kloosterburen op. Daarmee zit hij op de lijn van natuurorganisaties It Fryske Gea en Groninger Landschap. ,,Laten we kansen grijpen. Nederland is mondiaal de beste plek om landbouw te bedrijven.''

Marc van Rijsselberghe heeft ervaring met de teelt van de vorig jaar geïntroduceerde zilte aardappel. Zijn proefbedrijf op Texel is een voorloper. Het kan kennis en expertise voor het buitenland leveren. Pakistan ondere andere wil heel veel van Van Rijsselberghe weten. Daar nog meer dan in Nederland kampen miljoenen mensen met de problemen van verzilting.

Experimentreservaat

Het eiland is een prachtig proefgebied, want mooi geīsoleerd gelegen en feitelijk de zoutste plek van Nederland en ook de droogste plek. ,,Texel is ons experimentreservaat'', zegt dijkgraaf Kohsiek. ,,Nederland heeft inmiddels een klimaat dat in sommige jaren vergelijkbaar is met Frankrijk.''

Veel antwoorden moeten nog worden gevonden. Ook daar zitten kansen, betoogt hoogleraar Vellinga. ,,Zet een stevig proefstation op voor de zilte teelt. Neem het waterinstituut Wetsus als voorbeeld. Kunnen zestig promovendi aan de slag.''  In de visie van de Waddenacademie moet het gaan om een internationaal centrum, juist ook omdat het ook oplossingen voor verzilting elders in de wereld kan oplossen. 

Waarom overmorgen al niet beginnen? De praktijk is weerbarstig, juist in het door zoveel wetten en regels beschermde Waddengebied. ,,Begin met het ontslakken van de regelgeving'', adviseert Vellinga. ,,Als je daar niet begint, dan perk je de ruimte voor nieuwe mogelijkheden in. Dat is fout'', vult dijkgraaf Kohsiek aan. ,,Ontdoe je in de eerste plaats van onnodige beleidslast.''

Laatst gewijzigd op 15-03-2015 om 14:32 uur