Koeien in dienst van weidevogels

In het voorjaar zijn bij melkveehouder Harm van der Bij de weidevogels baas. De boer en de koeien moeten zich schikken. Dit heet agrarisch natuurbeheer.

Aan weilanden geen gebrek in Friesland. Aan miljoenen euro’s voor agrarisch natuurbeheer ook niet. Aan weidevogels wel een gebrek. Het antwoord: boeren die zich verenigen om de natuur te helpen.

Melkveehouder Harm van der Bij is resoluut: ,,Hjir binne de kij yn tsjinst fan de greidefûgels.’’ De weidevogels krijgen volop kansen op de zestig hectare bij zijn moderne boerenbedrijf in Poppenhuizen onder Aldeboarn.

Het water staat tot in de greppels. Op plaatsen is het plasdras. Het maaien doet Van der Bij op een groot deel van zijn landerijen pas op 1 juni. Of zo mogelijk zelfs 15 juni, zoals dit jaar mogelijk bleek.

Nieuwe aanpak

De provincie Fryslân is ,,Nederlânsk kampioen agrarysk natoerbehear'', jubelt gedeputeerde Johannes Kramer. Hij is opgetogen dat er in Fryslân zeven agrarische collectieven aan de slag gaan. Boeren slaan zo de handen ineen voor een nieuwe aanpak voor natuurbeheer in agrarische gebieden.

Per jaar is er een budget van €14 miljoen beschikbaar. Zes jaar lang mogen de zeven collectieven proberen om langs een andere weg de natuur een handje te helpen. Zodat zichtbaar is dat de weidevogelpopulatie is gegroeid. ,,Ik hoop sa dat wy der yn slagje om de opgeande lijn wer te pakken te krijen’’, zegt Thom Miedema uit Blessum, de voorzitter van alle Friese collectieven.

Strooien van geld

Een andere aanpak is gewenst. Tot op heden hebben veel stimulansen voor agrarisch natuurbeheer niet het gewenste effect. De kritiek richt zich ook op het strooien van geld in de richting van boeren, zonder dat er een grutto extra kan worden geteld. Bovendien is de inzet veel te versnipperd. In grotere gebieden met meer boeren kan er meer resultaat zijn.

Vanaf 1 januari 2016 treedt het nieuwe stelsel voor Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer (ANLb) in werking. Het zijn de collectieven (een samenwerkingsverband van boeren) die het agrarisch natuurbeheer organiseren en uitvoeren. Zij krijgen de vrijheid en de ruimte om daarvoor plannen te maken. Maar na zes jaar moeten er wel resultaten zijn.

Het heeft heel wat moeite gekost om boeren te verenigen, erkent Miedema. ,,In paad mei hobbels’’, licht hij toe. Maar hij is trots, nu Friesland een voortrekkersrol vervult. Maar liefst een kwart van heel het landelijke budget vloeit naar de zeven Friese collectieven.

,,In kroade fol kikkerts’’, zegt gedeputeerde Kramer. Hij uit zijn bewondering dat het toch is gelukt om zoveel boeren op een lijn te krijgen. Maar het is niet vrijblijvend: ,,Wy sille no ek bewize moatte dat wy each foar de natoer hawwe.’’

Stippenkaart vol nesten

Met enige trots haalt boer Harm van der Bij de stippenkaart tevoorschijn. Deze toont waar in het voorjaar van 2015 de nesten van weidevogels op zijn land waren te vinden. Hij telt ze, maar liefst 24 legsels van de grutto. Hij heeft jaren meegemaakt dat het er maar zeven waren. En maar liefst 26 nesten van de kievit en 6 van de tureluur.

Het was genieten in de weilanden rond zijn boerderij. De bloemen konden bloeien en de kieviten, grutto’s, tureluurs en scholeksters waren goed voor een dagelijks concert. Maar op 15 juni was het stil. ,,Oorverdovend stil’’, memoreert Van der Bij.

Verwarring voor de boer. Zeker, een deel van de vogels was al aan het verzamelen. Maar Van der Bij zag ook de gevolgen van het werk van predatoren. Hij noemt de buizerd, hij telde vijf broedparen. ,,Do sjochst se no rûnom sitten op de hikkepeal, wylst dy in heale ieu ferlyn hjir hiel seldsume fûgels wienen. At dy in pyk sjoen hawwe, dan pakke se dy. Dêr helpt it lawaai fan ljippen en skriezen net tsjin.’’

Weiden is een kunst

Dan moet Van der Bij toch even zijn hart luchten. Zijn melkvee graast volop in de weilanden. Een deel blijft liever in de stal, vlakbij de voerautomaat en de melkrobot. ,,Weidzje fan kij is in keunst’’, zegt Van der Bij. Het landbouwonderwijs leert jonge boeren te weinig over het weiden, is zijn klacht aan gedeputeerde Kramer.

Het onderwijs richt zich zo op rendement in de melkveehouderij. Maar er is meer dan dat, vindt Van der Bij. Juist nu er vanuit de samenleving en ook vanuit de zuivelsector zelf meer druk komt om de koeien meer te laten weiden, zou het onderwijs daar op in moeten spelen. Eigenlijk begint daar agrarisch natuurbeheer, wil hij maar zeggen.