Oude huizen vind je wel op Ameland

Heerenveen heeft het nakijken in vergelijking met Ameland. Oude en nieuwe huizen zijn in Friesland ongelijk verdeeld. Arme en rijke streken maken het verschil.

Weinig Friese gemeenten hebben een rijk huizenbezit van voor het jaar 1850. Ameland is in dit opzicht een parel. Maar het is schraal in bijvoorbeeld in Heerenveen en Ooststellingwerf. 

In cijfers is terug te zien wat de populaire nieuwbouwgemeenten zijn en in welke gemeenten de meeste kansen zijn voor historische of zelfs monumentale panden. Sommige gemeenten, zoals Menameradiel en Littenseradiel, scoren in die categorie hoog. Ook dat hoort bij de idealen van het wonen.

Ter illustratie: van de 1657 woningen op het eiland Ameland zijn er 130 tussen het jaar 1000 en 1850 gebouwd. Hollum is het dorp met het oudste huis van Ameland, gebouwd in 1516. Het is een commandeurswoning, in de gevel versierd met rode steentjes van Groninger klei. Verreweg de meeste Amelander commandeurswoningen zijn na 1700 gebouwd, toen de walvisvaart van grote betekenis was. Vissers werden later boeren. In 1808 is dan ook achter dit huis door Jan Douwes Bakker een schuur geplaatst. Daarmee kreeg het pand een agrarische bestemming.

Het beeld van de oude Amelander commandeurshuizen en de oude boerderijen is er ook op de andere eilanden, alleen in veel mindere mate. Op Schiermonnikoog zijn van de huidige 581 woningen er maar 23 van voor 1850. Op Terschelling 71 van de 2213 woningen en op Vlieland 19 van de 568.

Het is op Ameland gelukt om veel historische panden te bewaren. Eenzelfde beeld is terug te vinden in andere gemeenten waar vroeger veel welstand was, zo blijkt uit het statistische overzicht van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Maar uit de cijferreeks wordt ook de historische armoede zichtbaar in veel andere Friese gemeenten.

Oudste huis in Heerenveen in 1586 gebouwd

De oude panden zijn in aantal bijvoorbeeld schaars in Heerenveen. Van het totaal van 22.974 zijn er slechts 68 ouder dan 1850. Het oudste huis is in 1586 gebouwd, door de Heren van het Veen, die kort ervoor De Schoterlandse Veencompagnie hadden opgericht om 6500 hectare hoogveen in Zuidoost-Friesland af te graven. Het huis Moerborch (veenburcht) was het begin van de ontwikkeling van Heerenveen, op de plaats van het huidige Oenemastate, daar waar nu restaurant Het Gerecht zetelt.

Hoe minder er zijn, hoe meer ze evenwel in het oog springen. Heerenveen heeft maar weinig monumentale panden over. Daarom koesteren ze zo het in 1640 door de toenmalige grietman van Schoterland, Amelius van Oenema, gebouwde Oenemastate met als kroonjuweel de in 1663 door Matthias van Pelckum gemaakte plafondschildering. Ook het in 1648 herbouwde Crackstate van grietman Johannes Crack van Aengwirden en het in 1753 herbouwde Huize Voormeer horen daartoe, evenals natuurlijk het uit 1721 daterende Van Helomahuis, nu museum Willem van Haren.

In aantal is de gemeente Súdwest-Fryslân de Friese topper. Deze gemeente koestert 713 woningen van voor het jaartal 1850 op een totaal van 38.448. De rijkdom van de oude steden Sneek, Bolsward, IJlst, Hindeloopen, Workum en Stavoren is in dit cijfer terug te zien. Stadswandelingen maken onmiddellijk duidelijk hoe.

De gemeente Leeuwarden is een goede tweede. Op het totaal van 53.112 woningen zijn er 569 uit de oude eeuwen. Het is duidelijk dat het historisch hart van de Friese hoofdstad veel stedelijk schoon herbergt.

Arme streken

Het is een diep contrast met de gemeenten in de van oorsprong arme streken van Friesland. Ooststellingwerf heeft maar 11 van de 11.158 woningen van voor 1850. Smallingerland telt 61 van de 25.063, Tytsjerksteradiel 21 van de 13.457, Achtkarspelen 21 van de 11.894 en Weststellingwerf 25 van de 11.358.

Uit de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt nog een andere opvallend gegeven. De groeistuipen in de woningbouw hebben zich in een eeuw tijd duidelijk verplaatst. Nu zijn het de gemeenten in de oorspronkelijk arme streken met naar verhouding de meeste jonge woningen (van na 2005). Opsterland heeft er 1093, Tytsjerksteradiel 665, Weststellingwerf 759, Heerenveen 1587 en Smallingerland 1894.

Dit is een afgetekend verschil met bijvoorbeeld Dongeradeel, waar er na 2005 nog maar 446 woningen zijn gebouwd. Of Menameradiel waar er 221 jonge huizen zijn bijgekomen. Of Het Bildt dat genoegen moet nemen met 193. En Ameland dan: 81. Of Schiermonnikoog: 38. Vlieland scoort het laagst: 17.

Revolutie in woningbouw toen en nu.

De gemeente Heerenveen heeft op een totaal van 22.974 nu nog 68 huizen uit de tijd van voor 1850, nog 1779 uit de periode 1850 tot 1925 en 1587 van na 2005.

In de gemeente Littenseradiel zijn het op een totaal van 4551 respectievelijk 109, 1276 en 221.

In de gemeente Leeuwarden gaat het op een totaal van 53.112 respectievelijk om 569, 6758 en 4050.

Laatst gewijzigd op 28-04-2015 om 21:29 uur