Met de gids mee of vrij rondstappen

Of een antiek interieur dateert uit 1573 of 1626, wie kan het wat schelen. Het is voer voor historici, maar toeristen ervaren zulke dorre gegevens uit de mond van een gids vaak vooral als oponthoud. Is het echt nodig om rondgeleid te worden in Friesland of kun je maar beter vrij je gang gaan?

Verplicht tientallen literaire boeken lezen ‘voor je lijst’ heeft hele schoolgeneraties vervreemd van literatuur. Toch is lang gedacht dat dat de beste methode was om jongeren in te wijden in de wereld van boeken en schrijvers. Met iets soortgelijks hebben we nog steeds te maken in musea en oudheidkamers, zelfs op vele plekken in de provincie waar je dat helemaal niet zou verwachten. Wie wat wil zien, dient nogal eens braaf mee te sjokken met een rondleider, terwijl de nutteloze weetjes het ene oor in en het andere uitgaan. 

Zou er iemand na een middagje Hindeloopen of Woudagemaal opgetogen thuiskomen om flardjes geschiedenis te herhalen aan de thuisblijvers die, zoals het cliché luidt, ongelijk hadden? De kans is klein. Wat een bezoeker veel meer bijblijft, is de sfeer, de zon op oranje daken, kromme bruggetjes, flonkerend water. Of in het geval van het Woudagemaal de imposante vliegwielen, het blinkende metaal, de stoom. 

Hindeloopen kun je rustig bekijken zonder gids. Het kan ook wel met, zelfs door een gids in klederdracht, maar het hoeft natuurlijk niet. Het Woudagemaal behoort tot de bezienswaardigheden die uitsluitend toegankelijk zijn met een rondleiding. Begrijpelijk, want dit Friese stuk werelderfgoed is ook nog gewoon in bedrijf, daar kun je geen loslopende belangstellenden bij gebruiken, bovendien moet je er niet aan denken dat ze  met hun vingers aan de mechanismen gaan zitten, maar toch. En hoe lang duurt zo’n rondleiding eigenlijk? De website geeft geen uitsluitsel, terwijl je als aspirant-bezoeker toch wel graag zou willen weten of je een of twee uur zoet bent in Lemmer. Of misschien nog wel langer?

Hijgende constructie

Bovendien: wil iedereen wel uitgelegd krijgen welke werktuigbouwkundige, natuurkundige en technische principes ten grondslag liggen aan de werking van zo’n hijgende en puffende constructie? Blijft je iets bij van al die uitleg? Mag het je misschien ook om de poëzie van de machines gaan, de geluiden, de geuren, de lichtinval op de muren en vloeren, terwijl je je ondertussen realiseert dat jouw kelder droog blijft omdat de oude machines in Lemmer trouw doen wat ze moeten doen?

Rondgeleid worden kan van belang zijn. Bij speciale tentoonstellingen in musea heb je wat aan achtergrondinformatie, zeker waar het om historische opstellingen gaat. Maar moderne en hedendaagse kunst is een ander verhaal. Daarbij gaat het niet, zoals het tegenwoordig vaak wel lijkt, puur om wat je wéét van kunst, maar om wat je erváárt. Dan kan een rondleider zelfs storend werken. Hij of zij vertelt, legt uit, legt verbanden, stelt vragen en daagt bezoekers uit. Allemaal om ze ‘bij de les’ te houden. Dat kan heel goed uitpakken voor wie wat minder gemotiveerd is, maar leidt deze methode voor iedereen tot een ‘onvergetelijke ervaring’, zoals het vaak aangeprezen wordt?

Het Fries Scheepvaart Museum in Sneek noemt zichzelf ‘een verhalenmuseum’. Zonder enige uitleg loop je in zo’n geval grote kans veel interessants te missen. Wie zich aan de balie meldt, krijgt daarom een folder met basisinformatie en een plattegrond, die je eerst naar de introductiezaal brengt, waar een korte film draait. Zo weet je binnen slechts vijf minuten wat je te verwachten hebt. Met behulp van de plattegrond kun je vervolgens je eigen keuzes maken. 

Audiotour

Wie dat wenst kan ook de gratis audiotour gebruiken, met verhalen over de geschiedenis van de Friese scheepvaart en de historie van Sneek. In zo’n geschiedkundige context een heel werkbaar model zonder enige dwang. Beter dan een meewandelende gids, die ongetwijfeld ook thema’s wenst te behandelen die je niet of nauwelijks interesseren. Het museum gebruikt een audiosysteem, dat werkt met zendertjes bij de voorwerpen, waardoor het niet meer nodig is nummers in te toetsen en ook de volgorde speelt zo geen rol meer. Dat is pas vrijheid, zonder in te leveren op de informatie.

In het Fries Museum in Leeuwarden worden, zoals in veel grotere musea, rondleidingen aangeboden per tentoonstelling. Je kent ze wel, de groepen die ‘oh’ en ‘ah’ roepend rond de gids schuifelen. De rondleider wijst op een zelf niet zo snel ontdekte eigenaardigheid, die de dekselse schilder stiekem in zijn doek heeft verwerkt. Om groepen rondgeleide bezoekers hangt altijd een sfeer van onvrijheid, een gevoel van ‘was de schooldag maar voorbij’. Het valt nauwelijks aan te nemen dat jonge generaties zich nog lang op die manier wensen te laten voorlichten. Ze zijn immers ook veel beter dan ouderen geschoold  zichzelf van tevoren in te lezen, zichzelf de juiste vragen te stellen, verbanden te zien en keuzes te maken. Niemand is immers verplicht álle werken op een tentoonstelling te bekijken of waarderen. Wat let je om het bij één prachtwerk te laten?

Maar de behoefte om bij de hand te worden genomen en keurig kennis te vergaren, is ons jarenlang verkocht als voorwaarde voor het genieten van cultuur. Dat het ook andersom kan werken, zie je echter steeds vaker. Een jongere die twee akkoorden kan spelen op een gitaar en meteen maar een bandje wil beginnen, zal zich daarna verschrikkelijk verplicht voelen verder te studeren. Al was het maar om niet af te gaan als het bandje naar buiten treedt. Zo zullen onwetende bezoekers van een tentoonstelling die iets heel fascinerends zien, ongetwijfeld op onderzoek uitgaan wie de maker is en wat hij of zij eerder gemaakt heeft. Daar heb je geen schoolse les voor nodig. 

Sonnema

Het bezoekerscentrum van Sonnema Berenburg in Bolsward biedt ook rondleidingen aan. Je bent er anderhalf uur zoet met het kijken naar een bedrijfsfilm, de kruiden op zolder en de bottelarij. Natuurlijk rijkelijk gelardeerd met feitjes en jaartallen, die er weinig toe doen, zeg nou zelf. Maar het gaat dan ook om het slokje achteraf. 

Ook de vele ‘wetenswaardigheden’ die je hoort tijdens een rondleiding bij Aqua Zoo in Leeuwarden zul je waarschijnlijk niet op je cv zetten. Je mag er achter de schermen kijken,  dat is leuk, maar wie zal onthouden hoe veel en welke soorten vis er door de waterdieren verorberd worden. Twee uren ben je bezig met de trage gang door het park, dat je ook vrij kunt bewandelen. Je komt dan niet overal, maar is er ‘voor de schermen’ al niet meer dan genoeg te zien?  

Blokhuispoort

Museum de Blokhuispoort in de oude gevangenis in Leeuwarden kende sinds de opening voor publiek in 2008 rondleidingen, maar nu er stevig verbouwd wordt om er de Openbare Bibliotheek in te vestigen, gaat dat even niet. Met een 3D-rondleiding op de computer kom je echter toch heel wat te weten. Zoiets is natuurlijk ook mogelijk. Als volgend jaar de verbouwing afgerond moet zijn voor het jubeljaar van de Culturele Hoofdstad, keren misschien de gidsende oud-gevangenisbewaarders wel terug.

Culturele locaties met verplichte rondleidingen kiezen doorgaans ook voor die strengheid, omdat er kwetsbare voorwerpen beschermd moeten worden. Om die verplichting te verdedigen en wat beter verteerbaar te maken, wijzen zij graag op de vermeende waarde van uitleg, maar het welbegrepen eigenbelang staat feitelijk voorop.

Een benadering die mooi in balans is, is die van het het Eisinga Planetarium in Franeker, dat hoopt volgend jaar Unesco Wereld Erfgoed te worden. Daar kun je gewoon niet zonder enige uitleg om de Planetariumkamer te begrijpen. Die toelichting duurt slechts een kwartiertje, maar daarna mag iedereen op eigen gelegenheid rondkijken. En dat vraagt beslist enig goed Fries vertrouwen. Behalve het indrukwekkende raderwerk van het planetarium en de voormalige wolkammerij van Eisinga, is er immers ook een verzameling historische astronomische instrumenten te zien. En in het oude woonhuis van Eise Eisinga zijn handschriften te bekijken. Die zijn echter gedigitaliseerd, opdat ze zeker onbeschadigd blijven.

Laatst gewijzigd op 21-03-2017 om 11:31 uur