Het Friese landschap is saai als een bord snert 

Met Sjoerd de Vries op zoek naar de roots van het Van Panhuyskanaal. ,,De zuivel heeft het landschap vernietigd.'' 

Daar staan we op deze mooie zonnige ochtend. Midden in het oude merengebied, ter hoogte van Tjerkwerd. Naast ons zijn nog gedeelten van de oude Sédyk zichtbaar. Kunstenaar Sjoerd de Vries weet te vertellen dat die deels is aangelegd door monniken. De Makkumerwaard, bestond in een ver verleden uit allemaal meren, waarin de Zuiderzee uitliep en met enige regelmaat ook stevig huishield. 

Deze plek, langs het Van Panhuyskanaal, speelde een belangrijke rol in de periode dat Sjoerd de Vries ‘verkering’ had met journaliste Gryt van Duinen. ,,Ik had de kennis van de geologie, zij van de historie. Het was een van de grootste liefdes uit de moderne geschiedenis. Wij vormden een perfect team, maar Gryt was een boerendochter en ja, daar krijg je het op den duur altijd mee aan de stok.’’ 

De Vries is voor het eerst sinds lange tijd weer op de plek, die aan de basis lag van de reeks schilderijen van het Van Panhuyskanaal. Het zijn drie serie’s van drie, die hij in 1979 schilderde. De schilder vertelt dat het bijzondere was dat oud museumdirecteur en galeriehouder Thom Mercuur (1940-2016) normaliter niet iemand was die complete series ophing, maar het deze keer wèl deed. In het Fries Museum wel te verstaan tijdens een expositie in 1980. 

Susan van den Berg schrijft over deze serie in Heimwee naar de toekomst: ,,Het betreft verschillende versies van een gezicht op het kanaal tussen Makkum en Tjerkwerd. De kunstenaar gebruikte steeds hetzelfde formaat (20 x 38,5 cm), een vast standpunt en een verwant palet.’’ 

Seksueel landschap

Sjoerd de Vries geeft in dezelfde uitgave een toelichting: ,,Ik heb me gericht op vorm en kleur. Ik vond dat landschap heel seksueel. Er waren twee dijken - een kanaaldijk en een polderdijk - maar dat leken net billen of borsten. Links was een merengebied met rietkragen en rechts was een klein slootje. Dat heb ik afwisselend blauw, grijs en zwart afgebeeld.’’ 

Een schilderij van de serie, die oorspronkelijk trouwens uit twaalf werken bestond, is in het bezit van kunstverzamelaar Rolf van Hulten uit Joure. Hij is er nog altijd door gefascineerd. In het bijzonder door de ronde vormen in het schilderij. Rolf: ,,Het zijn sensuele rondingen in het landschap. Ik was heel benieuwd om die speciale plek aan het kanaal eens met eigen ogen te zien.’’ 

En zo geschiedde. Een paar dagen na de langste dag, ‘s ochtends rond half acht, liepen we zo’n 800 meter door het nog natte gras, naar de plek die Sjoerd destijds zo heeft geïnspireerd. De oude meester, als de leider van de groep, Niels Westra voor de foto’s, Rolf als geïnteresseerde en ondergetekende als degene die het uitstapje moest vastleggen. De initiator van dit ‘schoolreisje’ had gezorgd voor koffie en broodjes. 

Sjoerd heeft het Friese landschap in de loop van de tijd zien veranderen. ,,Ik reis dagelijks met de trein van Leeuwarden naar Heerenveen en heb het zien gebeuren. Ik hield het allemaal bij in een dagboek en ben er dus in getraind. De boeren hebben de weilanden als voetbalvelden behandeld, alle greppels zijn radicaal dichtgewalst. De weidevogels leefden er, omdat ze in die greppels, beschutting vonden en voldoende voedsel. Alleen hier, op dit kleine stukje, is nog iets van dat oude landschap te zien. Een oud dijklichaam, en hier en daar wat schurenboel.’’ 

Vervreemd

,,Hier is het’’, wijst Sjoerd aan. ,,Een bochtje hier en een bult daar. Het hek was er niet. Ik schilder niet naar de natuur maar heb sommige componenten samengevoegd tot een compositie. Het is mijn interpretatie van het Van Panhuyskanaal.’’ In het landschap zijn nog de sporen van het oude meer te zien. ,,Het waren hier allemaal kronkelmeertjes. En toen kwam dat Van Panhuyskanaal daar dwars doorheen. Je kunt wel stellen dat ik enigszins vervreemd ben van dit landschap’’, zegt Sjoerd. Hij is na eind jaren zeventig nog een enkele keer geweest, met zijn huidige vrouw Dalinda. ,,We voeren er langs in een bootje. Dan ziet alles er trouwens heel anders uit, vanaf het water. Je hebt een andere kijk op de horizon.’’ 

De zuivel heeft volgens Sjoerd, het landschap in Fryslân vernietigd. ,,Alle B- en C-wegen zijn in de loop van de tijd geasfalteerd omdat er melkwagens, van die twintig-tonners overheen moesten.’’ De provincie wordt ook veel te ‘bossig’, vindt Sjoerd. ,,In de loop van de tijd zijn er veel bomen bijgekomen. Hier valt het gelukkig nog wel mee. Het landschap is door de jaren heen eentoniger geworden. Als je nu in de auto rondtoert is het landschap zo saai als een bord snert.’’ 

Geen weg terug

De discussie laait op. Hoe het verder moet met het Friese landschap en hoe het zo ver heeft kunnen komen. Tot Sjoerd op een gegeven moment roept: ,,Jullie moeten naar mij luisteren.’’ We vallen alledrie stil en luisteren naar wat hij te zeggen heeft, want daar kwamen we uiteindelijk voor. ,,De mens heeft de neiging om tot het einde door te gaan. Tot het te laat is. Dat heeft de geschiedenis wel uitgewezen. Er is geen weg terug, want waar ga je dan heen? Je hebt eigenlijk een verlicht despoot nodig, zo iemand als Gandhi en die zou de boel in goede banen moeten leiden. En dat verrotte geld, dat moet eerst afgeschaft worden, wat dat geld-denken maakt alles kapot.’’

Laatst gewijzigd op 01-07-2017 om 21:29 uur