Duizenden piepkleine perceeltjes, zo begon ruilverkaveling

De laatste ruilverkaveling in Fryslân in Baarderadeel heeft zijn afronding. Een eeuw geleden begon op Ameland de allereerste van Nederland: er werden 3659 piepkleine perceeltjes op de schop genomen.

Het was een lappendeken op Ameland. Er werd geboerd op perceeltjes die niet groter waren dan een flinke huiskamer. Ook voor de Amelander boeren was het soms niet meer te bepalen wat van wie was. Met een spade zetten sommigen ter herkenning en afbakening de initialen in de grond. Of de hoeken werden met stenen gemarkeerd.

De allereerste ruilverkaveling van Nederland bracht in 1916 ordening in de chaos van de Ballumer Mieden.  De 190 hectare waren verdeeld in 3659 perceeltjes. Door vererving werd de versnippering steeds erger.

Sint Jan

Sint Jan, op 24 juni, was de dag dat de Amelander boeren bijeen kwamen voor vergadering over een planning voor het maaien in de binnendijkse hooilanden. De bijeenkomst ging over in borrel, paardendraverij en feest. De maandag erna trokken de maaiers het veld in en verschenen de hooioppers.

Sommige boeren hadden er her en der stukjes grond in gebruik. Van efficiënt gebruik was geen enkele sprake. Bovendien moesten ze vaak over andermans land om er te komen en dat leidde tot ruzie. Een van de Amelander boeren had met 5 hectare voor die tijd best veel grond tot zijn beschikking. Het was echter verdeeld over 110 perceeltjes. Na de ruilverkaveling in 1916 was hij een tevreden mens: het waren 6 percelen geworden met ontsluiting naar de openbare weg en zijn hooiopbrengst uit de Ballumer Mieden was verdubbeld.

Dwarse Amelandse

Een dwarse Amelandse overtuigde enkele jaren later onbedoeld menigeen van de noodzaak van een echte ruilverkavelingswet. Aangestoken door het succes bij Ballum wilde een groot deel van de 446 eigenaren van de verderop gelegen Hollumer Mieden hetzelfde. Het was in 1921 een moeizaam proces om alle kikkers in de kruiwagen te krijgen voor een nieuwe ordening van bijna 5000 perceeltjes. Het lukte bijna, maar het liep stuk op de weigerachtige eigenaresse van dat ene kleine stukje grond.

Eenstemmigheid was toen nog vereist, ook al was de rest van de eigenaren van in totaal 336 hectare grote gebied van de Hollumer Mieden voor.  Na vier jaar inspanningen waren de pogingen gestrand. Vanaf Ameland werd op 22 februari 1921 door de ruilverkavelingscommissie een telegram met teleurstelling aan de minister van Landbouw verzonden: ,,Slechts wettelijke regeling kan hier helpen’’.

De Amelander oproep maakte indruk in Den Haag. Toen de ruilverkavelingswet in 1924 uiteindelijk een feit was, ging men in Hollum dadelijk aan de slag om de plannen te concretiseren. Voortaan kon een ruilverkaveling bij meerderheid worden geregeld. In de Hollumer Mieden werden 4897 oude percelen teruggebracht tot 465 nieuwe.

Oorlog

Zo erg als op Ameland was het in de rest van Fryslân niet. Ruilverkavelingen zijn in deze provincie veel meer een zaak van na de Tweede Wereldoorlog. Door het trauma van de hongerwinters in de oorlogsjaren werden boeren aangemoedigd om veel en efficiënt te produceren. Voor 1940 is er buiten Ameland maar één Friese ruilverkaveling geweest: Merrie Made in Weststellingwerf.

Na de Tweede Wereldoorlog is het grootste deel van Fryslân opnieuw verkaveld. Voor de schaalvergroting en modernisering van de landbouw is veel van het Friese landschap opnieuw ingericht. Weilanden zijn velden geworden, sloten zijn gedempt, veel houtwallen gekapt. En kronkelige wegen en paden zijn recht getrokken.

Natuurbeheer

Maar al snel kwam ook het inzicht dat er bij de landschappelijke invullen meer belangen spelen. Sinds 1960 is natuurbeheer bijvoorbeeld een veel grotere rol gaan innemen. Veelzeggend is dat het begrip ruilverkaveling in 1985 definitief is vervangen door landinrichting.

Het landinrichtingsproject Baarderadeel is de laatste volgens het klassieke concept. Sinds 1980 is het voorbereidende werk gaande en vanaf 1996 de uitvoering. De schaal is van een heel andere orde dan de postzegelstructuur destijds van Ameland. In het project Baarderadeel gaat het om 10.000 hectare, verdeeld over bijna 1100 eigenaren. Het aantal percelen is verminderd van 6300 naar 5700.

Baarderadeel is het sluitstuk van een reeks van 52 grootschalige landinrichtingsprojecten in Fryslân. In totaal gaat het om een oppervlakte van ruim 277.000 hectare. Zowel voor landbouw als voor natuur, landschap en recreatie is er in een eeuw tijd voor honderden miljoenen geïnvesteerd. Op vrijdag 14 juli wordt Baarderadeel in Jorwert officieel afgesloten.

Er is verschil met een eeuw geleden. Waar het op Ameland ook ging om het onttrekken van landbouwgrond aan de natuur, is het in Baarderadeel ook om het terughalen van natuurfuncties met boerengrond. Er waren boeren die zich fel verzetten tegen ‘fûgeltsjelân’, maar er zijn er nu ook die aan natuurbeheer doen. Er is 300 hectare boerenland extra waar de natuur beter zijn gang kan gaan.

Laatst gewijzigd op 13-07-2017 om 13:24 uur