Fryslân gebukt onder droogte en muizenplaag

Het lijken de Plagen van Fryslân. Opnieuw zijn er miljoenen muizen in de Friese weilanden en opnieuw is het gortdroog. Water is het wapen van 2019.

Zorgen te over voor de Friese boeren nu miljoenen muizen de landerijen vernielen en droogte funest is voor de groei van gewassen.  En het is niet de eerste keer, want in 2014 was er ook al sprake van een grote muizenplaag en in 2018 was het ook al veel te droog.

Iedere zomerse dag verdampt er 5 tot 6 millimeter water uit de bodem. Buien zijn nodig om het aan te vullen, maar deze neerslag valt onvoldoende.  De droogte van 2018 was al ernstig,  die van 2019 laat zien dat watertekort een nieuw fenomeen is in de Nederlandse delta.  

Droge zomers zijn funest. Boeren en tuinders zien hun gewassen vergelen. Eerder dan gewenst beginnen de graanvelden te rijpen en stopt de groei van de aardappelen.  In de anders natte Friese veenpolders stokt de grasgroei. En ondertussen oxideert het veen in de te droge polders in razend tempo met extra uitstoot van kooldioxide als bijkomend gevolg.

Door de voortdurende droogte in zowel zomer als winter en het uitblijven van winterse kou hebben de veldmuizen ideale omstandigheden om zich te voeden in de bovenlagen van de weilanden en bovendien in snel tempo de populatie te laten groeien. In het zuidwesten van Friesland zijn gebieden waar al voor de piek naar schatting zo’n tweeduizend muizen per hectare rondscharrelen. Tel even door voor een boer met honderd hectare grond. 

Code rood

Voor boeren is het code rood. Want de muizenplaag is al in de zomer hevig. In 2014 was het in de droge herfst dat de muizen de weilanden in dorre vlaktes veranderden, nadat ze zich hadden volgevreten aan de wortels van het gras. Boeren gaan de strijd tegen de muizen met water. Ze zetten het land onder vloeien, zodat de muizen verzuipen of een prooi worden van wachtende ooievaars, reigers of roofvogels. 

Wetterskip Fryslân raadt de boeren aan om water als wapen te benutten. De zorg van de boeren is ook die van het waterschap. Want een muizenplaag is ook een bedreiging van de polderdijken in het Friese land. Beheerder Niek Bosma wijst op het gevaar. Als de te droge maanden tot in het najaar blijven, weet de muizenpopulatie zich gemakkelijk te vertienvoudigen. 

Water uit IJsselmeer

Wetterskip Fryslân put deze zomer miljarden liters water uit het IJsselmeer om in de Friese polders de waterstand op niveau te kunnen houden en de boeren te kunnen helpen. Een ieder herinnert zich de lange, hete zomer van 2018 nog lang. Strandweer, maar ook droge sloten, diepe scheuren in het land en aardappelen, suikerbieten en gras die de verzengende hitte niet meer kunnen verdragen. Voldoende water is ineens een lastige opgave.

Vanuit het IJsselmeer stroomt als het moet per seconde 60.000 liter water de provincie in, waarvan 23.000 liter via Gaarkeuken voor Groningen en Drenthe is bestemd. Op dagen van een hittegolf zijn de 3,2 miljard liter per etmaal voor Fryslân echter amper genoeg. De verdamping door zon en wind is een immense slokop: zonder ingrijpen daalt de waterstand hierdoor iedere dag een halve centimeter.

Waterschap

Bij Wetterskip Fryslân kunnen ze bijna alles regelen. Het lukt om ieder etmaal miljarden liters door de Friese sloten en kanalen te loodsen. In de natte herfst en winter om het overtollige water te spuien naar de Waddenzee of te verpompen naar het IJsselmeer, in een droge zomer om zuiver water uit het Alpengebied via Rijn, IJssel en IJsselmeer in de Friese meren en de polders te krijgen.

Nauwgezet houdt Pier Schaper, hoofd boezembeheer van het waterschap, het Friese waterpeil bij. Steevast schommelt de waterstand rond -0,52 NAP. Als het stortregent in de provincie zet het waterschap de gemalen in werking, als het maanden droog is stroomt het water her en der de polders in.

Geen neerslagoverschot

Maar dat alleen is niet genoeg om overal in Fryslân voldoende water te krijgen. Het moet regenen, zoveel dat er normaal aan het eind van het jaar een neerslagoverschot is van zo’n 250 millimeter. Door de droge maanden in 2018 resteert er aan het eind van het jaar per saldo helemaal geen buffer. Er is te weinig regen gevallen om onder andere de verdamping te compenseren. De veel te droge wintermaanden maken het alleen maar erger.

Het is in 2019 van hetzelfde laken een pak. Halverwege het jaar zit Friesland al met een grote achterstand. Het zogeheten neerslagtekort is met ruim 150 millimeter in het zuidwesten en het noordoosten van de provincie het dubbele van het landelijk gemiddelde. Landelijk zijn de regionale verschillen nog groter. In de Achterhoek schreeuwen ze om water: er is een neerslagtekort van 400 millimeter als de zomer nog moet beginnen.

Volzuigen

Wetterskip Fryslân heeft geleerd van de droogteproblemen uit 2018. De herinnering aan een neerslagtekort van maar liefst 250 millimeter tijdens de hittegolf leidt ertoe dat al in de winterperiode een hogere waterstand in de poldersloten wordt gedoogd. Zo kan de grond zich volzuigen en een buffer vormen voor als er weer een droge periode komt.

Het moet echt weken regenen om een tekort om te buigen. De maandgemiddelden in augustus, september en oktober schommelen in grote delen van Fryslân de afgelopen decennia rond de 85 millimeter neerslag. Maar met een warme zomer is dit door verdamping zo verdwenen, gemiddeld 4 millimeter per etmaal. Zo vaak regent het ook niet. Gemiddeld 90 tot 95 procent van de tijd valt er geen neerslag.

Lage grondwaterstand

Door de droge zomer in 2018 en daaropvolgend ook enkele te droge wintermaanden zijn de grondwaterstanden in de polders ondanks de volle sloten lager dan normaal. Volgens het waterschap is het gemiddelde grondwaterpeil 10 tot 20 centimeter lager dan vorige jaren. Twee jaren achtereen met droogte is ook een aanslag voor de natuur. Denk aan het hoogveengebied bij Fochteloo. Dat loopt schade op en zal een nog meer jaren nodig hebben om te herstellen.

Het zal toch wel weer eens gaan regenen? Weerkundige Matthijs van der Linden van Weeronline bekijkt de grafieken van het neerslagtekort. De grafieklijn van 2019 kruipt weer dicht naar die van 2018 toe en vooral die van de 5 procent droogste jaren. Hij wil maar zeggen, het is meer dan een incident. “Kijk bijvoorbeeld naar de maand mei. Normaal goed voor gemiddeld 61 millimeter neerslag, nu 37 en op sommige plaatsen slechts 18.”

Laatst gewijzigd op 05-07-2019 om 15:05 uur